اتخاذ تاكتیك ویژه جهت دستیابی به ابتكار عمل

عراق در سال سوم و چهارم جنگ، بر اساس تجارب به دست آمده از میادین نبرد، تاكتیك های جدیدی اتخاذ كرده، به تناسب آن فرم و شكلی مناسب به خود داد. مواجهه با دشمن در ابعاد جدید طبعاً نیازمند به كارگیری تاكتیك ها و تدابیر جدید بود تا از هرگونه ركود در امر جنگ ممانعت به عمل آید.

بر همین اساس، سپاه پاسداران انقلاب اسلامی در اثنای عملیات والفجر مقدماتی، با تشكیل یك قرار گاه، منطقه هور را انتخاب كرده، تلاش های مقدماتی خود را آغاز نمود تا از این طریق، فضایی مناسب برای ادامه نبرد فراهم آید.

نظر به ضعف های عدیده دشمن در مواجهه با عملیات آبی – خاكی و به منظور برهم زدن معادله نظامی جنگ به نفع جمهوری اسلامی و نیز به دست گرفتن ابتكار عمل منطقه هور با سه ویژگی برجسته انتخاب گردید:

1-    ضعف و ناتوانی دشمن در عملیات آبی – خاكی وعدم توانایی در انطباق سریع با موقعیت جدید

2-    سرعت عمل

3-    غافلگیری

درواقع منطقه هور با توجه به تجارب بدست آمده از رمضان تا والفجر 4 و بادرنظر گرفتن توان خودی و دشمن و نیز نقش زمین و تأثیرگذاری آن، انتخاب شد.

نظر به راكد بودن نسبی آب هور و وسعت بیش از اندازه آن، كه طبعاً منجر به طولانی شدن عقبه های خودی می شد و نیز فقدان زمین مناسب جهت استفاده از آتش در پشتیبانی تك و از سوی دیگر، استنباط خاص دشمن از قدرتمندی و قابلیت های نیروهای خودی (پس از عملیات رمضان تا قبل از خیبر)، تماماً از  جمله شرایط و عواملی بود كه موجب می شد دشمن تصور عملیات گسترده را از هور نداشته باشد و همین امر باعث گردید كه عراق جزایر مجنون شمالی و جنوبی و شرقی دجله را تنها با استعداد كمتر از چند گردان پدافند نماید.

 

موقعیت طبیعی منطقه

هور منطقه ای است عموماً هم سطح دریا كه در بعضی جاها سطح آب آن دو تا سه متر بالاتر از آب دریا است و نسبت به مناطق همجوار گودتر می باشد و در مسیر رودخانه های قدیمی و دائمی بوجود می آید، همچنین آب رودخانه صوئیب – كه ادامه نهر سابله (نهر انشعابی كرخه) بوده و از وسط هور می گذشته – بعدها به علت مسدود شدن مجاری خروجی رودخانه، در سطح زمین های اطراف پخش گشته و به آب هورالهویزه اضافه شده است.

روئیدنی هایی كه هور را زیر پوشش خود گرفته اند، عبارتند از:

1-    «نی»- كه ارتفاع آن از 2 متر تا 7 متر است و عمدتاً‌در جاهای عمیق     می روید.

2-    «بردی»- كه معمولاً ارتفاع آن بین 1 تا 2 متر است.

3-    «چولان»- كه در جاهای كم عمق می روید و ارتفاع آن كمتر از 50 سانتی متر است.

به علت پوشش فشرده سطح هور از نی‌،‌بردی و چولان، تردد در آن تنها از معابری خاص ( آبراه ها، نهرها و یا محل عبور حیوانات وحشی) صورت می گیرد.

موقعیت جغرافیایی منطقه

منطقه عملیاتی خیبر كه در شرق رودخانه دجله و داخل هورالهویزه واقع شده است،‌از شمال به العزیر و از جنوب به القرنه – طلائیه (و نیز یك محور در زید) محدود می گردد.  این منطقه دارای دو نوع طبیعت متفاوت است: هور و خشكی. قسمت خشكی، كه حداقل عرض آن 8 كیلومتر و حداكثر 10 كیلومتر است توسط 2 هور بزرگ،‌یكی هورالهویزه در شرق و دیگری هورالحمار در غرب آن، احاطه شده است. همچنین منطقه مذكور توسط رودخانه دجله به دو قسمت شرقی – غربی تقسیم می شود كه 3 چهارم آن در شرق رودخانه واقع است. ضمناً جاده مواصلاتی عماره – بصره در غرب رودخانه دجله قرار دارد.

در داخل منطقه مزبور جزایر مجنون شمالی و جنوبی واقع است. علاوه بر این، تأسیسات دیگری وجود دارد كه عبارتند از: دكل های برق، دكل های تقویتی رادیو تلویزیون، تأسیسات و كارخانجات كاغذ سازی، چاه های نفت و ... همچنین در حاشیه دجله حدود 50 روستا وجود دارد كه هنگام عملیات خیبر، تماماً پر از سكنه غیر نظامی بود.

علت انتخاب هور

گذشته از آنچه در مقدمه ذكر شد، علت انتخاب هور عمدتاً بهره برداری و لحاظ نمودن عوامل زیر بود:

1-    پرهیز از تك جبهه ای،‌عملیات در سایر مناطق به لحاظ‌شكل پدافند دشمن، عمدتاً تك جبهه ای محسوب می شد.

2-    حمله به جناح دشمن. شكل حضور دشمن در منطقه شرق بصره به گونه ای بود كه با الحاق نیروهای خودی در طلائیه و سپس دست اندازی به عقبه دشمن در نشوه جناحی عمده از دشمن گرفته می شد كه متعاقب آن تزلزل خطوط دشمن،‌خصوصاً‌در منطقه زید، محتمل می نمود.

3-    عدم تصور دشمن نسبت به انجام عملیات از هور (كه قبلاً ذكر شد).

4-    بكر بودن منطقه

5-    مشكل و یا غیر ممكن بودن مانور زرهی برای دشمن

هدف از عملیات خیبر، انهدام نیروهای سپاه سوم و تأمین جزایر مجنون شمالی و ادامه تك از جزایر و محور طلائیه به سمت نشوه و الحاق با نیروهایی كه از محور زید به دشمن حمله می كردند، بود. در این عملیات، همچنین در نظر بود كه خشكی شرق دجله از طریق هور تصرف شود و بدینوسیله امكان تقویت های عمده از شمال به سپاه سوم، از میان برود.

مأموریت و طرح مانور

فراهم سازی مقدمات عملیات در هور، چنانچه اشاره رفت، توسط سپاه با یك قرارگاه و پس از والفجر مقدماتی آغاز شد و با گذشت زمان، روند تكمیلی خود را – با تدوین طرح مانور و تعیین مأموریت ها- پشت  سر نهاد.

ضمناً لازم به تذكر است كه همزمان با انجام عملیات خیبر،‌مناطق متعددی به منظور انجام عملیات فریب، درنظر گرفته شد، از جمله:

ارتفاعات شرقی سد دربندیخان (تحریر القدس) كه تیپ انصارالحسین وارد عمل شد، چنگوله (والفجر 5) چیلات (والفجر 6) و چزابه.

 

سازمان رزم

در عملیات خیبر، نحوة هماهنگی سپاه و نیروی زمینی (ارتش) شكل دیگری به خود گرفت . بدین ترتیب كه نیروی زمینی با یگان های تحت امر خود، با استعداد2 لشكر پیاده، ‌لشكر زرهی و یك تیپ هوابرد، در محور «زید» وارد عمل شد و سپاه پاسداران با 2 لشكر پیاده و یك تیپ زرهی در این محور برادران ارتش را كمك     می كردند و سپاه پاسداران با استعداد 9 لشكر، 6 تیپ پیاده، به اضافه 3 تیپ زرهی در منطقه اصلی عملیات خیبر (هور و طلائیه) حضور یافت. ارتش نیز با یك لشكر زرهی برادران سپاهی را كمك می كرد.

همچنین در محورهای عملیات فریب، سپاه پاسداران با 5 تیپ و یك لشكر اقدام به تك نمود.